Ontwerpen met daglicht | Basisprincipes Tools
De kunst van het ontwerpen met daglicht is eigenlijk al eeuwen oud. In de tijd voor de opkomst van kunstlicht was daglicht de enigste lichtbron op aarde die het mogelijk maakte om een breed scala aan activiteiten uit te voeren. Het ritme van licht en duisternis bracht balans in de dagelijkse cyclus van de mens, kennis en kunde rondom daglichtgericht ontwerpen kende een hoge mate van urgentie.
Vandaag de dag is daglicht onderhevig aan concurrentie in de vorm van kunstlicht, energieconsumptie en de noodzaak tot verduurzaming. Echter is de kracht van het licht van de zon nog steeds het zelfde als duizenden jaren geleden, misschien zelfs nog wel belangrijker sinds de mensheid grote delen van de dag binnenshuis doorbrengt. Dit artikel richt zich op vuistregels en een handreiking in te nemen stappen om de grip op daglicht gericht ontwerpen te vergroten.
Functie van daglicht
Zonder licht een zicht, de aanwezigheid van licht maakt het mogelijk om objecten, vormen en materialen waar te nemen en biedt de mens de kans om zich te oriënteren in ruimtes en omgevingen. Wat daglichtgebruik uniek maakt is de dynamiek die het met zich meeneemt, verandering in intensiteit, schaduw en lichteffecten. Deze dynamiek is terug te vinden in de natuurlijke omgeving en is daarnaast van groot belang voor de binnenruimte van gebouwen. De dynamiek en afwisseling draagt bij aan het verbinden van de mens met de buitenwereld, stimuleert de biologische klok en draagt bij aan een gezond en comfortabel binnenklimaat.
Omgang met daglicht
Licht zelf is niet direct zichtbaar voor het oog. Een reflecterend oppervlak of vorm is nodig om licht zichtbaar te krijgen. Een matte kleur is minder snel zichtbaar dan een glanzende kleur, mede door het niet of wel reflecteren van het aanwezige licht. In basis fungeert een oppervlak of vorm dus als een secundaire lichtbron, het reflecteert het licht van de originele bron. Gericht op het licht van de zon wordt in basis gesproken over twee vormen van licht; direct zonlicht en diffuus daglicht. Direct zonlicht omvat de straling van de zon die rechtstreeks op een oppervlak valt. Diffuus daglicht is verstrooiing van direct zonlicht door de atmosfeer, het verspreidt zich in meerdere richtingen als een neutraal licht (een bewolkte hemelkoepel).
Bij het ontwerpen met daglicht kan naar verschillende condities van de hemelkoepel gekeken worden; geheel bewolkt, gedeeltelijk bewolkt en onbewolkt. In alle situaties zijn de verschillen van direct en diffuus daglicht van groot belang. Gezien het verschil tussen een bewolkte hemel en onbewolkte hemel heel groot kan zijn wordt in veel rekenmodellen, zo ook bij de daglichtnorm NEN-EN 17037, gerekend met een bewolkte hemelkoepel. Vanuit dit startpunt kent een gebouw ten alle tijde voldoende daglichttoetreding, ongeacht de weersomstandigheden. Ontwerptools als de Daylight visualizer van Velux kunnen ondersteuning bieden in het visueel inzichtelijk krijgen van het effect van daglicht toetreding in een gebouw.
Comfort voor het oog
Waarneming van de omgeving vindt plaats aan de hand van licht wat gereflecteerd wordt. Het gereflecteerde licht wordt door het oog waargenomen en doorgezet richting de hersenen om het zichtbare te vertalen naar het verklaren van de vorm, object, kleur e.d. Het oog kent zodoende een zeer belangrijke factor in de waarneming van licht, echter is het wel een zeer gevoelig onderdeel. Een te hoog contrast, te lage lichtintensiteit of juist te hoog kan resulteren in vermoeidheid, irritatie en gevoeligheid.
Contrast is een zeer belangrijke factor in het ontwerpproces. Een werkplek bij het raam wordt als zeer prettig ervaren, echter is het contrast tussen een computer scherm en de buitenomgeving zeer groot. Naar verhouding mag het verschil in lichtsterkte niet groter zijn dan 1:10 op het focusgebied van de ogen. In het gebied buiten de focus mag dit opgerekt worden naar een verhouding van 1:30. Dit houdt in dat de lichtintensiteit van het computerscherm 1:10 deel is van de lichtintensiteit van buiten, binnenkomend door het raam. Een plateau achter het scherm of een diffuus werkend materiaal kan verblinding door een te hoog contrast voorkomen. Bij direct zontoetreding zijn extra voorzieningen nodig om de directe straling te blokkeren en/of spreiden. Dit licht is immers vele malen feller dan diffuus daglicht.
Uitzicht en vergezicht
Daglichtopeningen bieden ruimte voor direct en diffuus licht om een gebouw te betreden. Echter kent de opening in de gebouwschil (gevel en/of dak) ook een zichtfactor. Zicht op de buitenomgeving kent een belangrijke factor in de beleving van een ruimte én de connectie tot de omgeving buiten. Hierbij is het belangrijk om als ontwerper stil te staan bij de aspecten van uitzicht, wat wil je wel en wat wil je niet zichtbaar maken.
In basis kent de buitenomgeving een bepaalde gelaagdheid; hemelkoepel, horizon en de grond. Hoe de gelaagdheid eruit ziet is sterk afhankelijk van locatie en de externe buitenomgeving. Spelen met de vorm van een daglichtopening kent zodoende naast de toetreding van licht ook een belangrijke relatie tot de daadwerkelijke beleving. Aanwezigheid van de gelaagdheid van alle drie de lagen hemel, horizon en grond creëert een rustgevend beeld en biedt inzicht in de veranderlijkheid van de buitenomgeving, behouden van de connectie met de buitenomgeving.
De inhoud van dit artikel is afkomstig uit het eerste boek van de stichting; Livings Daylights 01. Inhoudelijk is de informatie geschreven naar het heden. Ontdek meer over het boek
Geschreven door: Merijn Bink
Referentie: Boek Living Daylights 01,
Auteur referentieartikelen: Truus de Bruin-Hordijk
Beeldmateriaal: © Dutch Daylight Experience
